Er heerst een nieuwe hype in Nederland: onze cultuur. Nee, niet de tulpen, de klompen en onze molens. Niet de slopende voetbalsupporters, de Unox nieuwjaarsduik of de jaarlijkse rellen in Veen. Niet Koningsdag, onze grote Paasvuren of onze voorliefde voor vuurwerk. Niets van dat alles.
Nee, het gaat om andere claims, paraplu-begrippen zoals “westerse waarden”, “tradities” of “onze manier van leven”. Belangrijk. Logisch. En daarmee walsen we graag over alles en iedereen heen.
Cultuur?
Cultuur is wel wat meer dan een paar onduidelijke paraplu-begrippen. Cultuur komt voort uit de structuur van een samenleving, uit de manier waarop we omgaan met elkaar of onze omgeving, de verschillen tussen de Randstad en de Achterhoek. Elke zaterdag de voetbal-moeders langs de lijn, de trots op een Nederlandse wielrenner, het oranje gevoel bij de Olympische spelen. Het zit in de inrichting van de openbare ruimte, de altijd herkenbare ANWB borden, en in de manier waarop we onze huizen bouwen. Want zeg nu zelf: we kunnen het moment dat een trein de grens over gaat allemaal aanwijzen, we zien direct dat Belgische of Duitse gebouwen anders zijn. Ook dat is cultuur, daar kan geen vaag paraplu-begrip tegenop.
Cultuur is wat dat betreft zo ongrijpbaar als wat, soms denk je een beeld te hebben en het volgende moment ben je het kwijt. Is dat misschien de reden waarom pleiten voor cultuur zo populair is? Iedereen vult zelf wat in? Je hebt automatisch gelijk?
Nog vreemder is het idee dat cultuur een statisch, onveranderlijk geheel is waar iedereen het over eens is. Dat we massaal moeten vast houden aan een moment, aan een foto van 150 jaar geleden, dat onze cultuur blijft zoals het is. Ons verleden, ons heden, onze toekomst: ons nationale erfgoed.
Ons erfgoed!
Maar laten we nu niet doen alsof alles wat vroeger gebeurde, ook goed was hè. Nog niet zo lang geleden hadden we legbatterijen en kistkalveren, knipten we honden zonder verdoving de oren, zaten homo’s massaal in de kast en was kinderporno kijken wettelijk toegestaan. Dat hoorde gewoon bij Nederland!
Als je gaat zeggen dat de roep om veranderingen een gevecht tegen onze cultuur zijn, dat onze cultuur groot gevaar loopt, dat “zij” (vul hier Uw eigen gedroomde vijand in) er op uit zijn die te vernietigen, en dat we ten aller tijde trots moeten zijn op ons erfgoed, wat wil je dan? Wat is ons erfgoed? Waar wil je de tijd stilzetten? Is dat met die kistkalveren, de VOC-uitbuit-mentaliteit, dierenmishandeling, homo’s in de kast? En vervolgens met een staalhard gezicht zeggen dat het OK is en altijd zo zal blijven? Want het is nu eenmaal zo, het hoort bij ons en dus is het goed en elke roep om verandering fout?
Nieuw erfgoed
Homohuwelijken mogen sinds 2001 gesloten worden. Voor die tijd was dat in onze joods-christelijke-cultuur niet mogelijk. Het homohuwelijk bestaat pas 15 jaar en er is in ons land lang gedoe over geweest. De huwelijken worden in Europa niet eens overal erkend, veel landen delen onze waarden hierover niet. Zelfs Duitsland niet eens. Pas in 2016 hebben we de eerste pubers die ons land niet anders kennen dan met homohuwelijk.
Nederland was het eerste land wat huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht bij wet accepteerde. Dit was een flinke verandering, uniek nieuw erfgoed voor elke Nederlander.
Nooit hetzelfde
Ikzelf heb die veranderingen bewust meegemaakt. En er komen nog veel meer veranderingen aan. Onze cultuur staat niet stil. Nooit. Cultuur is geen foto, cultuur is een film, een film zonder einde.
Als ik iets zou moeten zeggen over onze cultuur, over wat ik belangrijk vind, dan is het dat we accepteren dat de wereld verandert en dat we zelf ook veranderen. Dat we een claim op onze cultuur niet gebruiken om mensen buiten te sluiten of om de tijd stil te zetten. Dat we kritisch zijn naar buiten toe en nog kritischer naar binnen. Dat we het voor elkaar krijgen om overal onze eigen draai aan te geven.
Dat we onze kernwaarden van openheid, begrip, vrijheid en rechtvaardigheid blijven uitdragen. Dat zijn de belangrijke dingen van onze cultuur, het raamwerk, de handvatten. De invulling ervan zal altijd blijven veranderen, dat heeft weinig met “ze” te maken en alles met “we”.
Als je dan toch ergens voor wil pleiten, pleit dan voor wijsheid.
Dit artikel is ook verschenen op Joop, de opinie-site van de Vara.
Eindelijk weer een filosofisch en cultureel uitdagende tekst van jouw hand! Dit stemt tot verder nadenken en contempleren.
Goed bezig Martijn!
Pleiten voor onze cultuur.
Je brengt een organische opvatting over cultuur te berde.
Je zegt eigenlijk dat cultuur iets is dat bestaat buiten traditie om.
Cultuur is in jouw uiteenzetting niet iets door individuen gedragen, maar iets dat ons
allen omringt in een liniair historisch proces naar vooruitgang.
Jij gelooft dus dat cultuur maakbaar is en veranderlijk.
Maar wat is de menselijke maat daarin vraag ik me dan af?
Mensen en hun doen en laten – cultuur – zijn dan plooibaar tot op zekere hoogte.
Voor traditioneel gezinden is een homohuwelijk – in al haar onvruchtbaarheid – helemaal geen huwelijk.
Een huwelijk moet kinderen teweegbrengen en anders is het geen huwelijk.
Voor traditionalisten is het homohuwelijk daarom helemaal geen vooruitgang maar een achteruitgang.
Cultuur heeft ook iets gedragen door het individu – iets onmaakbaars –
Het individu dat leeft en sterft voor zijn gedragen geloof en cultuur.
Cultuur is niet van de groep en van de tijdgeest.
Cultuur wordt uiteindelijk door levende individuen in stand gehouden.
Niet door lobbyisten, partijen en hun agenda’s
Wie cultuur loszingt van het leven, blijft met kitsch over.
Cultuur heeft ook iets gedragen door het individu – iets onmaakbaars –
Het individu dat leeft en sterft voor zijn gedragen geloof en cultuur.
Cultuur is niet van de groep en van de tijdgeest.
Cultuur wordt uiteindelijk door levende individuen in stand gehouden.
Zonder mensen geen menselijk cultuur, dat lijkt me duidelijk. En ja, dat maakt inderdaad dat (stukjes) cultuur ook uitsterft. Denk bijvoorbeeld aan verdwenen talen.
Naar mijn mening laat dat juist zien dat cultuur van de tijdsgeest is.
Je schrijft:
“Cultuur komt voort uit de structuur van een samenleving, uit de manier waarop we omgaan met elkaar of onze omgeving,”
Is dat wel zo? Cultuur en traditie gaan vooraf aan welke samenleving dan ook. Jij draait oorzaak en gevolg om. Cultuur komt helemaal niet voor, cultuur is.
Samenleven verondersteld cultuur. Ik heb verder vraagtekens bij het woordje ‘we.’ Wetenschappelijk bestaat er helemaal geen we.
Het individu bestaat wel. Dat weten we zeker volgens de biologie.
Cultuur en traditie gaan dieper dan de tijdgeest. Ze raken de kern en ziel van het individu en gaan dieper dan iets als een samenleving. Politiek is juist alleen maar tijdgeest. Religie, traditie en cultuur gaan dieper dan de waan van de dag. Het is niet zo simpel als je denkt.
Als je Zwarte Piet van me afpakt, dan raak je me in zowel mijn essentie als in mijn identiteit. Cultuur is niet onderhandelbaar zoals iets als politieke standpunten. Het heeft deel aan de individueel menselijke ervaring.
Daar kun je niet zomaar aan voorbij gaan.
Cultuur is geen construct en niet onderhandelbaar of inwisselbaar. Idealen en meningen zijn inwisselbaar, maar cultuur en traditie nooit.
Om mijn filosofische gedachtegang kernachtig samen te vatten:
De samenleving is misschien maakbaar, echter de cultuurtraditie nooit.