Wat heb ik moeten lachen bij de film Zombieland. Droge humor en goede special effects. De hoofdrolspeler legt de ‘regels tot het overleven’ zo heerlijk uit. Één van de regels: zorg voor een goede conditie, je moet kunnen rennen om de zombies voor te blijven.
Ik ben een liefhebber van zombie-films, of het nu de fancy Hollywood variant is, de oude zombies van George Romero, of de Koreaanse variant in Train to Busan. Zombie-films gaan niet over zombies, ze gaan over ons, de gewone mensen. Gewone mensen in een buitengewone situatie. Zombies zijn de grote gelijkmaker. Of je nu arm of rijk bent, langzaam of snel, bijlen of geweren hebt, uiteindelijk zijn er teveel zombies en worden de gewone mensen een prooi. Zombie-films gaan over het onvermogen om een gevaar van binnenuit herkennen, over hoe we geen afstand willen nemen van ons gezapige leven en uiteindelijk over hoe we omgaan met elkaar als het te laat is. Als buitenstaander kun je dat in zo’n film altijd goed zien.
Op een afstand…
Vanuit Europa bekijken we de Verenigde Staten op een afstandje: met een wat koele blik zien we wat er in Trump-land gebeurt. De eerste maand was al een achtbaan en sindsdien is het niet minder geworden. Er is elke dag wel wat mafs te melden over Trump.
Is het geen nieuw ontslag van een medewerker, dan is het wel een rare uitspraak. Is het geen beleidsaankondiging over transgenders in het leger via Twitter, waar de overheid zelfs niets vanaf weet, dan is het wel een bekentenis over dubieuze contacten met Russische officials.
En tussen al die chaos door is er een doorlopende aanval op de reguliere media, op de rechterlijke macht, op wetenschap en tal van andere zaken. Er zijn inmiddels veel mensen die zich zorgen maken over het democratisch proces in de VS, over het effect van de vele leugens die Trump verteld en wat dat doet met het vertrouwen in belangrijke democratische instituten. En nu lijkt Trump er zelfs op uit om in problemen geraakte familieleden gratie te willen verlenen.
En als je denkt dat het niet vreemder kan, dan zie je Trump lovend over Alex Jones, één van de grootste complot gekken die ze daar kennen, maar met een uiterst populaire radio-show en website: InfoWars. U kent Jones niet? Bekijk dan vooral even deze aflevering van Last Week Tonight. Van chemicaliën in kraanwater, via mass shootings die nep zouden zijn, tot kindslaven op Mars. Jones kan het allemaal. Trump neemt de maffe praat van Jones soms 1-op-1 over en een InfoWars ‘reporter’ heeft zelfs een pers-kaart voor het Witte Huis gehad. Trump wakkert complotdenken aan en zet zelfs mensen op een onderzoek om zijn verzonnen fratsen uit te pluizen. Ergens is dit Trump-land natuurlijk hartstikke grappig.
Zo van een afstandje is goed te zien dat de Verenigde Staten een probleem heeft. Mensen krijgen het elke dag over zich uitgestort, herkennen geen kennis van kolder meer en halen hun schouders op over de nieuwste onthulling. De vraag is of je daar straks nog zonder kleerscheuren uit komt.
… en dichtbij
Maar dan kijk ik dichterbij, naar ons Europa. De Hongaarse regering wakkert complotdenken aan, Polen sluit zich daar bij aan terwijl het ook nog rechters politiek wil benoemen en ontslaan. Beide overheden zijn nationalistisch conservatief rechts, anti-moslim en steken hun homohaat niet onder stoelen of banken.
Tijdens de Brexit-campagne werd gewoon gesteld dat experts niet zo moesten zeuren: het volk had genoeg van experts. Om over talloze andere leugens en xenofobe prietpraat nog maar te zwijgen. De lange termijn gevolgen van dit referendum blijven nog steeds onduidelijk, maar erg positief ziet het er niet uit.
Nog dichterbij, in Nederland, zijn de aanvallen van Wilders op de rechterlijke macht algemeen bekend. Hij dicht ze geregeld een politieke voorkeur toe in hun werk. Dat deed hij in zijn persoonlijke rechtszaak en in andere zaken. Inmiddels gaan ‘opiniemakers’ ook die kant op. In schriftelijke vragen aan de regering pleit de PVV regelmatig voor het op non-actief zetten van rechters. Ze weten donders goed dat dit niet kan, maar wekken de indruk dat dit in een democratie mogelijk moet zijn. Er hoeft vreemd genoeg geen enkele rekenschap over afgelegd te worden, Wilders staat er om bekend dat hij de reguliere media negeert vanwege kritische vragen en via sociale media verspreiden PVV politici veel ophitsende nep-berichten over moslims en vluchtelingen. Inmiddels heeft Wilders zijn eerste veroordeling voor het aanzetten tot rassendiscriminatie aan z’n broek.
Met wetenschap hebben ze ook niet veel. De PVV noemde zure regen laatst nog ‘verzonnen’. Zure regen werd eind vijftiger jaren van vorige eeuw bekend en er is uiteindelijk meer dan 30 jaar succesvol Europa-breed beleid op gevoerd. Zelden zie je succesvol beleid gebruikt worden om de reden van dat beleid aan te vallen, maar de PVV presteert het.
Het conservatief rechtse Forum voor Democratie (FvD) richt haar pijlen op de Publieke Omroep en schroomt daarbij een leugen niet. De partij is actief in het verspreiden van dubieuze racistische complottheorieën en haalt oude antisemitische beweringen uit de mottenballen. Dat Baudet blijft opmerken dat zijn opmerkingen ‘uit de context worden gehaald’, is vreemd, aangezien hij bij herhaling dezelfde dingen zegt, hij associeert zich opzettelijk en veelvuldig met denkbeelden en figuren die een ‘blank Nederland’ voorstaan. Partij prominent Cliteur laat in een artikel weten dat hij wel wat ziet in het criminaliseren van kritiek op het westen: vaderlandsliefde moet wettelijk afgedwongen worden. Volgens sommigen ironie, anderen zien het juist wel zitten. Diezelfde Cliteur antwoordde begin dit jaar niet afwijzend op een opmerking hoe je maximaal 1 à 2% moslims in Nederland juridisch rond kan krijgen. De partij kan dan ook grif de goedkeuring van nationalistisch extreem rechts wegdragen. En net als de PVV tweet Baudet artikelen over wetenschap van satirische nep-nieuws sites en zelfs van bekende complot sites.
Wat nu?
Of al dat ophitsen effect heeft? De Universiteit van Tel Aviv publiceerde een onderzoeksrapport waaruit blijkt dat er momenteel wat minder anti-joodse aanvallen zijn, omdat het tuig dat zich daar normaal mee bezig houdt, nu op moslims aan het jagen is. In Zweden zijn pas nog 3 leden van de rechts extremistische Nordic Resistance Movement veroordeeld voor het plegen van bomaanslagen tegen een politiek linkse organisatie en asielcentra. In Nederland zijn er mensen die wel wat zien in een fok-programma om De Nederlander™ te behouden.
De rechterlijke macht en media aanvallen, wetenschap bespotten, racisme en complotdenken: het is onze politiek en maatschappelijke discours aan het vergiftigen. Is dit de nieuwe normaal? Is dit een gewone situatie? Het lijkt me een buitengewone situatie en de vraag is, hoe gaan we daar mee om? Hoe bieden wij weerstand aan deze stortvloed van onzin uit die hoek, aan de afbraak van onze waarden en liberale democratie? Hoe lang nog voordat we niet meer terug kunnen en we allemaal tot prooi geworden zijn?
De conclusie is duidelijk, Trump-land is dichterbij dan we denken. En daar is niets grappigs aan.
